Rejestracja fundacji rodzinnej w Polsce – praktyczny przewodnik

Fundacja rodzinna to nowa instytucja w polskim prawie, wprowadzona ustawą z 26 stycznia 2023 r. Jej celem jest ochrona majątku rodzinnego i zapewnienie jego płynnego przekazania kolejnym pokoleniom. W odróżnieniu od zwykłego dziedziczenia pozwala zachować majątek jako całość, a beneficjenci otrzymują świadczenia zgodnie z wolą fundatora. 

W niniejszym tekście przybliżymy jak dokładnie wygląda założenie fundacji rodzinnej. Podstawę jej działania stanowi ustawa o fundacji rodzinnej oraz przepisy o KRS – wpis do rejestru prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim nadaje fundacji osobowość prawną.

Popularność fundacji rodzinnych rośnie, ponieważ:

• zabezpieczają majątek przed podziałem,
• ułatwiają sukcesję i ograniczają spory spadkowe,
• oferują korzyści podatkowe – odroczenie opodatkowania, 15% CIT od wypłat oraz zwolnienie z PIT najbliższej rodziny.

To sprawia, że fundacja rodzinna jest skutecznym narzędziem planowania sukcesji i długoterminowego zarządzania majątkiem.

Dlaczego warto rozważyć fundację rodzinną?

Fundacja rodzinna to nowoczesne rozwiązanie dla osób, które chcą zabezpieczyć majątek rodzinny i przekazywać go w sposób uporządkowany, zgodnie z własną wolą, kolejnym pokoleniom. Jest szczególnie atrakcyjna dla przedsiębiorców prowadzących firmy rodzinne, ale także dla rodzin posiadających znaczne aktywa – udziały w spółkach, nieruchomości, papiery wartościowe czy inne inwestycje. Dzięki temu narzędziu możliwe jest połączenie ochrony majątku z zapewnieniem jego efektywnego zarządzania przez wiele lat.

Kiedy jest najlepszym narzędziem sukcesji?

Zgodnie z art. 2 ustawy o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na ich rzecz. Świadczenia te mogą obejmować zarówno środki finansowe, jak i inne składniki majątkowe czy prawa przekazywane beneficjentom zgodnie ze statutem.

Dzięki takiej konstrukcji:

• możliwe jest zachowanie ciągłości funkcjonowania rodzinnego biznesu, nawet po śmierci fundatora,
• majątek wniesiony do fundacji nie wchodzi do spadku – jest wyłączony z klasycznych mechanizmów dziedziczenia i nie ulega podziałowi,
• beneficjenci otrzymują świadczenia według zasad określonych przez fundatora, co pozwala uniknąć sporów i dowolnego rozporządzania majątkiem przez spadkobierców.

W efekcie fundacja rodzinna stanowi skuteczne narzędzie planowania sukcesji, które łączy ochronę interesów rodziny, ciągłość biznesu oraz długofalowe zabezpieczenie wartości majątku.

Przewagi nad testamentem, darowizną i spółką z o.o.

• Testament (art. 941 i nast. Kodeksu cywilnego) reguluje wyłącznie podział majątku po śmierci i nie daje fundatorowi możliwości dalszego wpływu na sposób zarządzania nim.
• Darowizna (art. 888–902 k.c.) przenosi własność na obdarowanego, co pozbawia fundatora kontroli nad majątkiem.
• Spółka z o.o. (art. 151 i nast. Kodeksu spółek handlowych) posiada wspólników, a udziały po śmierci właściciela podlegają dziedziczeniu i mogą trafić do osób spoza rodziny. Fundacja rodzinna, jako osoba prawna, nie ma właścicieli, a jej majątek nie podlega podziałowi ani sprzedaży.

Aspekty strategiczne i podatkowe

Statut fundacji (art. 26 ustawy o fundacji rodzinnej) pozwala fundatorowi szczegółowo określić zasady gospodarowania majątkiem, warunki wypłat świadczeń czy mechanizmy ochronne.

Pod względem podatkowym:

• fundacja jest zwolniona z CIT od bieżących dochodów do momentu wypłaty świadczeń,
• świadczenia wypłacane beneficjentom z najbliższej rodziny fundatora są zwolnione z podatku dochodowego,
• w przypadku pozostałych beneficjentów świadczenia podlegają PIT według stawki 15%.

Dzięki temu fundacja rodzinna jest narzędziem sukcesji, które łączy ochronę rodziny, bezpieczeństwo biznesu i optymalne planowanie podatkowe.

Procedura założenia i rejestracji fundacji rodzinnej – etapy krok po kroku

1. Oświadczenie fundatora – akt założycielski lub testament

Fundacja rodzinna powstaje poprzez złożenie przez fundatora oświadczenia o jej ustanowieniu (art. 21 pkt 1).

• Jeśli tworzona jest za życia, fundator sporządza akt założycielski w formie aktu notarialnego (art. 22).
• Jeśli powstaje w testamencie, również wymagana jest forma aktu notarialnego. W takim przypadku fundacja może mieć tylko jednego fundatora (art. 12 ust. 2).

2. Statut i spis mienia

Statut, sporządzany notarialnie, musi zawierać wszystkie elementy określone w art. 26 ust. 2, m.in. nazwę, siedzibę, cel, zasady działania organów i beneficjentów.
Fundator wnosi do fundacji mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości co najmniej 100 000 zł (art. 17), określone w spisie mienia sporządzonym zgodnie z art. 27.

3. Ustanowienie organów fundacji

Na etapie organizacyjnym konieczne jest powołanie organów wymaganych ustawą:

• zarządu (art. 21 pkt 4),
• rady nadzorczej, jeśli przewiduje to statut lub gdy liczba beneficjentów przekracza próg ustawowy,
• zgromadzenia beneficjentów, gdy wynika to ze statutu.
  Członkowie organów składają zgody na pełnienie funkcji.

4. Wniesienie funduszu założycielskiego

Zgodnie z art. 21 pkt 5, fundusz założycielski wnosi się:

• przed wpisaniem do rejestru – gdy fundacja powstaje z aktu założycielskiego,
• w terminie 2 lat od rejestracji – gdy fundacja ustanowiona jest w testamencie.

5. Złożenie wniosku do rejestru

Wniosek o wpis fundacji do rejestru fundacji rodzinnych (prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim, art. 4 ust. 2) składa fundator lub zarząd.
Do wniosku dołącza się m.in. statut, spis mienia, dokumenty organów i dowód wniesienia opłaty sądowej. Termin: zgłoszenie musi nastąpić w ciągu 6 miesięcy od ustanowienia fundacji.

6. Rejestracja i nadanie osobowości prawnej

Z chwilą wpisu do rejestru fundacja uzyskuje osobowość prawną (art. 4 ust. 1) i staje się podmiotem praw oraz obowiązków fundacji w organizacji (art. 24). Dopiero od tego momentu może działać w pełnym zakresie, zgodnie z celami określonymi w statucie.

Różnice między fundacją zakładaną za życia a ustanowioną w testamencie

1. Kluczowe odmienności w procedurze i odpowiedzialności

• Fundacja zakładana za życia fundatora powstaje z chwilą podpisania aktu założycielskiego (art. 23 ust. 1). Fundator osobiście prowadzi proces rejestracji i może aktywnie kształtować działalność fundacji już w fazie organizacyjnej.
• Fundacja ustanowiona w testamencie powstaje dopiero z chwilą ogłoszenia testamentu (art. 23 ust. 1). Obowiązek rejestracji spoczywa na zarządzie wskazanym przez fundatora w testamencie lub w statucie. Fundator po śmierci nie ma już wpływu na bieżące decyzje – jego wola realizowana jest wyłącznie w oparciu o statut.

2. Terminy wniesienia mienia i rola fundatora po założeniu

• Przy fundacji z aktu założycielskiego, fundusz założycielski musi być wniesiony przed wpisem do rejestru (art. 21 pkt 5).
• W przypadku fundacji testamentowej mienie może być wniesione do 2 lat od rejestracji (art. 21 pkt 5).
• Fundator fundacji „życiowej” często pozostaje w jej organach (zarządzie, radzie nadzorczej) i zachowuje możliwość nadzoru nad jej funkcjonowaniem. W fundacji testamentowej fundator pełni wyłącznie rolę planisty – po jego śmierci statut staje się jedynym źródłem woli fundatora.

Najczęstsze błędy i pułapki w procesie rejestracji

1. Niepełne dokumenty, przekroczenie terminów

Brak wymaganych załączników (np. zgód członków organów, spisu mienia) czy niedotrzymanie 6-miesięcznego terminu na zgłoszenie do rejestru (art. 21 pkt 6) skutkuje zwrotem wniosku lub rozwiązaniem fundacji w organizacji.

2. Niedopracowany statut, niewłaściwe osoby w organach

Niekompletny statut, pomijający elementy z art. 26 ustawy, uniemożliwia rejestrację. Problemem są też kandydaci do organów, którzy nie spełniają wymogów ustawowych (np. brak pełnej zdolności do czynności prawnych).

3. Opóźnienia w rejestracji i jak ich uniknąć

Sąd w Piotrkowie Trybunalskim rozpatruje wnioski w długich terminach, czasem nawet kilkumiesięcznych. Braki formalne dodatkowo wydłużają procedurę.

Jak działać?

• przygotować kompletną dokumentację,
• odpowiedzieć terminowo na wezwania sądu,
• w uzasadnionych przypadkach wnioskować o przyspieszenie postępowania.

Podsumowanie i praktyczna checklista rejestracyjna

Rejestracja fundacji rodzinnej to proces wymagający staranności i przestrzegania wymogów ustawy z 26 stycznia 2023 r. Prawidłowe przygotowanie dokumentów, terminowe działania oraz jasno określony cel fundacji pozwalają uniknąć problemów i przyspieszyć procedurę.

Lista obowiązków przed wpisem do rejestru

1. Sporządzenie aktu założycielskiego lub testamentu w formie aktu notarialnego (art. 21 pkt 1, art. 22).
2. Ustalenie statutu zawierającego wszystkie elementy z art. 26 ust. 2 ustawy.
3. Sporządzenie spisu mienia oraz określenie wartości funduszu założycielskiego (min. 100 000 zł, art. 17 i 27).
4. Powołanie organów fundacji wymaganych przez ustawę/statut (art. 21 pkt 4).
5. Wniesienie funduszu założycielskiego przed rejestracją (fundacja z aktu) lub zaplanowanie wniesienia w terminie 2 lat (fundacja z testamentu, art. 21 pkt 5).
6. Przygotowanie wniosku RFR-W wraz z załącznikami (statut, oświadczenia, dokumenty organów, dowód opłaty).
7. Złożenie wniosku do Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim w terminie 6 miesięcy od ustanowienia fundacji.

Lista obowiązków po wpisie do rejestru

1. Uzyskanie numeru NIP i REGON – wniosek do urzędu skarbowego i GUS.
2. Aktualizacja danych w banku, otwarcie rachunku płatniczego (art. 6).
3. Rozpoczęcie pełnej księgowości oraz przygotowanie polityki rachunkowości.
4. Zgłaszanie zmian do rejestru w terminie 7 dni (np. zmiany w organach, adresie).
5. Sporządzanie sprawozdań finansowych i przeprowadzanie audytów zgodnie z ustawą.
6. Realizacja celów fundacji w interesie beneficjentów zgodnie z art. 2 ustawy.

Finalne wnioski – jak dobrze przygotować się do procesu?

1. Zacznij od strategii – jasno określ cel fundacji, krąg beneficjentów i zasady działania.
2. Zadbaj o formalności – statut powinien być kompletny, a dokumenty przygotowane zgodnie z ustawą.
3. Pilnuj terminów – szczególnie 6-miesięcznego okresu na złożenie wniosku i terminowego wniesienia funduszu.
4. Korzystaj z pomocy ekspertów – wsparcie prawnika i notariusza minimalizuje ryzyko błędów.

Dobrze zaplanowana i prawidłowo zarejestrowana fundacja rodzinna stanie się trwałym narzędziem ochrony majątku i realizacji woli fundatora na wiele pokoleń.